ABŞ prezidenti Donald Tramp, davam edən ticarət tarifləri fonunda, qarşıdakı ayda Çinlə razılığa gələ biləcəyini söyləyib. Və əlavə edib ki, Çinə qarşı tariflərin daha da artırılmasını istəməz. “Düşünürəm ki, biz Çinlə razılığa gələcəyik… Düşünürəm ki, qarşıdakı üç-dörd həftə ərzində, məncə, bəlkə bütün bu işlər tamamlana bilər”, Tramp Ağ Evdə jurnalistlərə bildirib. Çinin ABŞ-a qarşı əlavə əks tədbirlər görəcəyi təqdirdə ABŞ-ın nə edəcəyi ilə bağlı suala prezident deyib ki, o, tariflərin qalxmasını istəmir, çünki insanlar “almağı dayandıracaqlar”.
Daha əvvəl Donald Tramp Çinlə “çox yaxşı” ticarət razılaşmasının əldə edilə biləcəyinə inandığını bildirərək, ABŞ-ın idxala tətbiq etdiyi yüksək tariflər fonunda Çin və Aİ-nin yaxınlaşma ehtimalından narahat olmadığını bildirib. Donald Tramp aprelin 2-də 185 ölkədən gələn mallara 10-50%-lik rüsumlar tətbiq edib. Bir həftə sonra Tramp Aİ ölkələri də daxil olmaqla 75 ölkəyə tariflərin tətbiqini 90 gün müddətinə təxirə salıb. Çinə qarşı tariflər 145%, Çinin cavab tədbirləri isə 125% təşkil edir.
Dünyanın tarif səfərbərliyi
Amerika və Çin arasında ticarət müharibəsi getdikcə güclənir. ABŞ-ın maliyyə naziri Scott Bessent Pekinə təzyiqi artırmaq əzmini təsdiqləyib və hətta Çinin “böyük razılaşma” ilə razılaşmaqdan imtina edəcəyi təqdirdə iki ölkə arasında ticarət və iqtisadi əlaqələrin kəsilməsini istisna etməyib. The Wall Street Journal (WSJ) qeyd etdiyi kimi, digər ölkələrlə tarif danışıqlarında ABŞ administrasiyası onlardan ticarət güzəştləri müqabilində Çin iqtisadiyyatını təcrid etmək öhdəliyini tələb edəcək. Bu kontekstdə Çin prezidenti Xi Jinping Cənub-Şərqi Asiyaya səfəri zamanı qlobal azad ticarət sistemini qorumağa və “birtərəfli zorakılığa müqavimət göstərməyə” çağırır. ABŞ-ın maliyyə naziri Scott Bessent Pekin ilə Vaşinqton üçün faydalı olacaq razılaşmanın əldə olunmaması halında ən radikal ssenariləri istisna etməyərək Çinlə ticarət müharibəsinin həlledici mərhələyə keçdiyini açıqlayıb.
Aprelin 15-də Bloomberg-də prezident Trampın aprelin 2-də Çin mallarına tətbiq etdiyi tariflər və Çinin cavab tədbirləri barədə danışan ABŞ maliyyə naziri izah edib ki, Vaşinqton Çindən idxal olunan mallara yüksək tarifləri saxlamaq istəməz və gələcəkdə onlardan imtina etməyə hazır olacaq. Bununla belə, onun sözlərinə görə, bu, yalnız Pekinin ABŞ-la “böyük sövdələşməyə” razılıq verəcəyi təqdirdə mümkün olacaq. Əgər bu baş verməsə, Ağ Ev bütün yolu getməyə, hətta Çinlə ticarət əlaqələrini tamamilə pozmağa hazırdır.
Scott Bessent xəbərdarlıq edib: “Bunun baş verməsi lazım deyil. Amma bu baş verə bilər. “Hansısa bir anda böyük bir razılaşma əldə edilməlidir. Amerikada mallarına görə hər birinə fərdi faiz idxal rüsumları təyin edilmiş 185 ölkənin qara siyahısının dərcindən iki həftə sonra Vaşinqton bu ölkələri Amerika tərəfi ilə yeni ticarət sazişləri üzrə qarşıdan gələn danışıqlar zamanı “Çin komponentini” nəzərə almağa çağırır.
WSJ-nin Ağ Evdəki mənbələrə istinadən qeyd etdiyi kimi, Tramp administrasiyası ABŞ-ın ticarət tərəfdaşlarına təzyiq göstərmək üçün gələcək tarif danışıqlarından istifadə etmək niyyətindədir və onlardan Çinlə əlaqələrini mümkün qədər məhdudlaşdırmağı tələb edir. “İdeya ABŞ-ın ticarət tərəfdaşlarını Ağ Evin qoyduğu ticarət maneələrini azaltmaq müqabilində Çin iqtisadiyyatını təcrid etmək öhdəliyinə götürməkdir”, WSJ yazır.
Nəşrin yazdığına görə, 70-dən çox ölkə ilə danışıqlarda amerikalı nümayəndələr, xüsusilə də, bu ölkələr vasitəsilə Çin mallarının tədarükünün qadağan edilməsində, həmçinin Amerika tariflərindən yayınmaq üçün Çin şirkətlərinin öz ərazilərində yerləşdirilməsi imkanlarının aradan qaldırılmasında israrlı olacaqlar. Vaşinqtonun dəqiq tələbləri, Çin iqtisadiyyatı ilə əlaqələrin səviyyəsini nəzərə alsaq, ölkədən ölkəyə əhəmiyyətli dərəcədə dəyişə bilər. Bununla belə, ümumilikdə, hazırlanmaqda olan tədbirlər “Çinin onsuz da sarsıntılı olan iqtisadiyyatını sarsıtmaq, Pekini danışıqlar masasına oturtmaq və Çinin sədri Si Cinpinlə prezident Tramp arasında potensial danışıqlarda Çinin təsir imkanlarını azaltmaq məqsədi daşıyır”.
Ticarət müharibəsinin xronikası
ABŞ rəsmilərinin şərhləri göstərir ki, ABŞ-Pekin ticarət qarşıdurması artıq ikitərəfli məsələ deyil və nəticədə Trampın “tarif siyahısı”ndakı 185 ölkənin hər birini çətin seçimlər etməyə məcbur edəcək. ABŞ Federal Rabitə Komissiyasının (FCC) rəhbəri Brendan Karr aprelin 15-də bəyan etdiyi kimi, Avropa İttifaqı Vaşinqtonla gələcək əməkdaşlıq üçün Amerika və Çin telekommunikasiya şirkətləri arasında seçim etməli olacaq. “Düşünürəm ki, Avropa ABŞ və Çin arasında bir az sıxışıb. “Seçim etmək vaxtıdır” deyən Brendan Karr “Financial Times”-a müsahibəsində xəbərdarlıq edərək, Avropa Komissiyasını “proteksionizmdə” və Avropa tənzimləyicilərinin Amerika texnologiya şirkətlərinə qarşı “qərəzli” olduğunu bildirib”. Finlandiyanın Nokia və İsveçin Ericsson kimi Avropa telekommunikasiya nəhənglərinə gəlincə, onlardan Trampın ticarət tarifləri ilə üzləşməmək üçün istehsalı ABŞ-a köçürmələri xahiş olunur.
Bundan əvvəl Çin prezidenti Si Cinpin İspaniyanın baş naziri Pedro Sançeslə görüşündə bildirib ki, Pekin “hər iki tərəfə və beynəlxalq ictimaiyyətə daha çox fayda gətirmək” üçün Çin və Aİ arasında münasibətləri inkişaf etdirməyə hazırdır. Vaşinqtonun ona qarşı ümumi hücumuna cavab olaraq, Çin rəhbərliyi müdafiəyə keçib və həm Avropada, həm də Asiyada mümkün olan ən güclü arxa cəbhəni təmin etməyə çalışır. “The Guardian” aprelin 16-da yazıb ki, Böyük Britaniyanın biznes və ticarət naziri Conatan Reynolds Pekinlə ticarət mövzusunda dialoq qurmaq üçün bu il Çinə səfər etmək niyyətindədir. Qəzetin yazdığına görə, səfərin məqsədi 2018-ci ildən bəri iclas keçirməyən Birgə İqtisadiyyat və Ticarət Komitəsinin (JETCO) işini bərpa etməkdir: “Reynoldsun planlaşdırılan səfəri göstərir ki, Böyük Britaniya hökuməti Pekinlə yaxınlaşmaqdan əl çəkmək niyyətində deyil”, – qəzet qeyd edir.
Si Cinpin Şərqi Asiya ölkələrini necə inandırır?
Öz növbəsində, ötən həftə Pekində İspaniyanın Baş naziri Pedro Sançes ilə görüşən Çin Xalq Respublikasının sədri Si Cinpin də Cənub-Şərqi Asiya turunu davam etdirir və bu səfər çərçivəsində aprelin 16-da üç günlük dövlət səfəri üçün Malayziyaya gəlib. Səfər proqramına Si Cinpin və Malayziyanın ali dini lideri Sultan İbrahim və baş nazir Ənvər İbrahim arasında görüşlər daxildir. Çin prezidenti bundan əvvəl 2013-cü ildə Malayziyaya səfər edib. 12 illik fasilədən sonra Kuala-Lumpurda keçiriləcək yeni Çin-Malayziya sammitindən əvvəl Çin prezidentinin Vyetnama iki günlük dövlət səfəri olub. Nəticədə Çin-Vyetnam hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq çərçivəsində tərəflər müxtəlif sahələrdə 40-dan çox saziş imzalayıblar. “Həm Çin, həm də Vyetnam iqtisadi qloballaşmadan faydalanır, ona görə də biz strateji qətiyyəti gücləndirməliyik, birtərəfli zorakılığa birgə müqavimət göstərməliyik, qlobal azad ticarət sistemini və sənaye və təchizat zəncirlərinin sabitliyini qorumalıyıq”, – Si Hanoyda Vyetnam Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin baş katibi To Lam ilə görüşü zamanı deyib.
The Wall Street Journal öz redaktor məqaləsində qeyd etdiyi kimi, Amerika idxal tarifləri son nəticədə Çinə Cənub-Şərqi Asiyada öz mövqeyini möhkəmləndirməyə və ABŞ-a alternativ kimi çıxış etməyə imkan verəcək. “Prezident Trampın ticarət müharibəsi haqqında nə deyirlərsə desinlər, bu, Çin üçün yeni iqtisadi və diplomatik imkanlar açır. Əgər ABŞ özünü Cənub-Şərqi Asiya ölkələrindən bağlasa, Çin tezliklə onlar üçün əsas oyunçuya çevriləcək”, WSJ proqnozlaşdırır.
Brüssel Vaşinqtona təslim olacaqmı?
ABŞ-ın vitse-prezidenti J.D.Vens bu yaxınlarda Avropanı müdafiə məsələlərində Amerikanın “vassalı” olmamağa çağırıb. O, Britaniyanın “UnHerd” analitik portalına müsahibəsində bildirib ki, əksər Avropa ölkələrində onların təhlükəsizliyini təmin etməyə qadir silahlı qüvvələr yoxdur. Vensın fikrincə, Köhnə Dünyanın müdafiə məsələlərində daha böyük müstəqilliyi ABŞ üçün də faydalı olacaq, çünki Vaşinqton Avropanı öz müttəfiqi kimi qəbul edir. “Biz sadəcə olaraq bunun avropalıların daha müstəqil olduğu bir ittifaq olmasını istəyirik. Bizim təhlükəsizlik və ticarət əlaqələrimiz bunu əks etdirəcək”, – vitse-prezident əlavə edib.
Donald Trampın “Amerikanın Qurtuluş Günü” adlandırdığı və bütün dünya ilə açdığı ticarət müharibəsinin əsas döyüşü ABŞ və Avropa İttifaqı arasında olacaq. 2024-cü ilin sonuna olan məlumata görə, onlar arasında mal və xidmət ticarətinin həcmi rekord həddə – 2 trilyon dollar təşkil edib. Amma problemin miqyası daha böyükdür. Amerika Ticarət Palatasının məlumatına görə, ABŞ və Aİ arasında ticarət müharibəsi 9,5 trilyon dollar dəyərində bütün transatlantik biznesi risk altına qoyur.
2025-ci ilin əvvəlindən Ağ Ev davamlı olaraq Avropa İttifaqına təzyiqləri artırır. Tramp öz mövqeyini açıq şəkildə ifadə edib: “Bizim ölkədə artıqlıq və sənayesizləşdirmə yaratmaqla bizdən pul qazanan tərəfdaşlara ehtiyacımız yoxdur”. O, Aİ ölkələrini pulsuz yükləməkdə günahlandırıb və Brüsselin ABŞ-a qarşı “tamamilə dəhşətli” davrandığını qeyd edib. Əslində Tramp Avropanı müttəfiqdən daha çox rəqib kimi görür. Lakin Avropa Amerikanı bu cür dərk edə bilməz, çünki o, özünün hərbi-siyasi qurum kimi müstəqil mövcud ola biləcəyinə əmin deyil. Və hələ də amerikalıların “Köhnə Dünya”da olduğundan daha az ABŞ-a təzyiq rıçaqları var. Bloomberg hesablamalarına görə, Trampın tarifləri Aİ ixracatına 431 milyard dollardan çox təsir edir.
Görünür, Aİ ABŞ-ın rüsumlarına cavab olaraq Amerika məhsullarına tariflər hazırlayır. Bununla belə, 22 milyard dollarlıq yeni Avropa tarifləri hələlik qüvvədə olmayacaq. Onlar aprelin 14-dən etibarən 90 gün müddətinə təxirə salınıb. Avropa Komissiyasının press-relizinə görə, gecikmə Aİ və ABŞ arasında danışıqlara “vaxt və məkan” vermək üçün lazımdır. Lakin Aİ-nin Ticarət və İqtisadi Təhlükəsizlik Komissarı Maroš Şefçoviç fikir ayrılıqlarının aradan qaldırılmasında irəliləyiş əldə etmədən Vaşinqtondan qayıdıb. ABŞ administrasiyası Aİ-nin üzərinə qoyulan ticarət maneələrinin əsas hissəsini tamamilə aradan qaldırmaq niyyətində olmadığını bəyan edib. Buraya həm 20 faiz “güzgü rüsumları”, həm də metal və avtomobil idxalı tarifləri (25%) daxildir.
İndi Aİ ümid edir ki, İtaliyanın baş naziri Giorgi Melonun ABŞ-a cümə axşamı başlayan səfəri və Trampla görüşü Ağ Evin tariflərlə bağlı tələblərinə işıq salacaq. O, ABŞ prezidentinə ideoloji yaxınlığından istifadə edərək onu Aİ-nin maraqlarını nəzərə almağa inandırmaq istəyir. Və eyni zamanda, ticarət və müdafiə xərcləri məsələlərində aktual ziddiyyətləri həll etmək üçün ABŞ-Aİ sammitinin təşkilinə nail olmaq istəyir. Belə bir sammit Tramp və Aİ-nin ümumi ticarət siyasətinə cavabdeh olan Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyen arasında ilk birbaşa danışıqlara imkan verəcək.
Von der Leyen Trampın hərəkətlərini “qlobal iqtisadiyyata ciddi zərbə” adlandırıb və danışıqlar uğursuz olarsa, əks tədbirlər görəcəyini – tarif müharibəsini təkcə mallara deyil, həm də Trampın adətən unutduğu xidmətlərə də şamil edəcəyini vəd edib. Aİ Amerika İT nəhənglərinin Avropa bazarında əldə etdikləri gəlirlərə əlavə vergilər tətbiq edə bilər. Maraqlıdır ki, ABŞ-a meydan oxuyan Avropa İttifaqı Çinlə öz oyununu oynamağa başlayıb. Von der Leyen Çin Dövlət Şurasının Baş naziri Li Qianq ilə Vaşinqtonun tarif siyasətini və Pekin və Brüssel arasında münasibətlərin gələcəyini müzakirə edib. Çin qeyd edib ki, Çin və Aİ “ən mühüm ticarət tərəfdaşlarıdır” və onların “maraqları bir-biri ilə sıx bağlıdır”.
Aİ və Çin arasında mümkün yaxınlaşma
Trampın tarif siyasətinə görə ABŞ və Aİ arasında münasibətlərin pisləşməsi Çinin Amerika prezidenti ilə ticarət qarşıdurmasında yeni müttəfiq tapmasına səbəb ola bilər. Amerika və Avropa mediası Tramp administrasiyasına zidd olaraq Aİ və Çin arasında yaxınlaşma şanslarını belə qiymətləndirir.
Washington Post (Vaşinqton, ABŞ)
Tramp Avropa və Çini bir-birinin qucağına itələyir
Son aylarda Tramp administrasiyası Avropa seçkilərinə müdaxilə edib, Qrenlandiyanı işğal etməklə hədələyib və Aİ mallarına şikəst rüsumlar tətbiq edib. Aİ Trump-ın xaosuna qarşı mərclərini hedcinq etməyə çalışdıqca və Pekin ABŞ tariflərinə qarşı mübarizə apararkən, Aİ-Çin arasında mümkün razılaşmanın konturları getdikcə daha çox ehtimal olunur. Avropa keçən il Çinin elektrik avtomobillərinə tətbiq etdiyi tarifləri qaldıraraq bazarını Çin mallarına açıq saxlamağa razılaşacaq. Bunun müqabilində Çin Aİ-yə ixracını məhdudlaşdırmağa, investisiyaları artırmağa və keçən il Aİ-nin elektrikli avtomobillərə tətbiq etdiyi tariflərə cavab olaraq Aİ-nin brendi, donuz əti və süd məhsulları idxalına qarşı ticarət iddialarını dayandırmağa razı olacaq.
Financial Times (London, Böyük Britaniya)
Si Cinpin Şərqi Asiya ölkələrini ABŞ diktatına təslim olmamağa çağırıb
Donald Trampın ticarət müharibəsi fonunda Çin rəsmiləri və şirkətləri Aİ ilə daha sıx əlaqələrə can atırlar. Lakin Aİ ABŞ-dan yönləndirilən mallar üçün zibilxanaya çevrilmək fikrinə dərin şübhə ilə yanaşır. Pekin öz malları üçün alternativ bazarlar tapmaq ümidi ilə dünyanın ən böyük ticarət bloku ilə əlaqələri gücləndirməyə çalışır. Son həftələrdə Çin Avropa paytaxtlarına ticarət nümayəndə heyətləri göndərdi və fabriklər malların qitədəki bazarlara yönləndirilməsi imkanlarını araşdırır. Aİ liderləri, Çinlə əlaqəli tədarük zəncirlərinin “riskdən azad edilməsi” zərurəti ilə bağlı əvvəlki bəyanatlardan fərqli olaraq, daha sıx əməkdaşlığa ehtiyacdan da açıq şəkildə danışdılar.
The Guardian (London, Böyük Britaniya)
Brexit-in daha da ağırlaşdığı dilemma
Brüsseldə və digər Avropa paytaxtlarında aydın olur ki, Vaşinqton artıq etibarlı müttəfiq deyil və Avropa üçün trayektoriya “strateji muxtariyyət”ə doğru olmalıdır. Bu, istər-istəməz daha praqmatik Çin siyasətinin risklərinin və potensial faydalarının hesablanmasıdır. Xi Jinping rejiminin avtoritar xarakteri dəyişməyib, lakin o, özünü beynəlxalq məsələlərdə daha proqnozlaşdırıla bilən qüvvə kimi təqdim edir, ABŞ demokratiyası isə şiddətli spazmlarda tənəzzül edir.
Daily Telegraph (London, Böyük Britaniya)
Tramp Avropanı tənqid edərkən Çin irəliləyir
Trampın ticarət müharibəsi Çinə qlobal ticarət və investisiyaların pariya nəhəngi kimi imicini itirmək və qeyri-sabit və gözlənilməz ABŞ-dan fərqli olaraq sabitliyin sütunu kimi meydana çıxmaq imkanı verib. Bəzi Aİ-yə üzv dövlətlər isə artıq həvəslə…
Merkur (Münhen, Almaniya)
Amerika-Çin ticarət müharibəsi güclənir
Trampın populyarlığı dollar kimi çökür. Bu, Aİ üçün danışıqlar pəncərəsi açır. Daha dəqiq desək, geniş açıqdır. Eyni zamanda, Çin avropalılara rəğbət bəsləyir və özünü azad ticarətin sütunu kimi təqdim edir, əslində bu heç vaxt olmayıb. Heç kim Pekindən gələn yüksək təriflərə aldanmamalıdır: Çin özünün iddia etdiyi etibarlı tərəfdaş deyil. Bu cazibədar hücum həqiqətən ABŞ-da sata bilməyəcəyi malları ilə Avropanı doldurmağa yönəlib. Lakin İspaniyanın baş naziri Sançesin Pekində etdiyi kimi, Çinin qucağına tələsmək əvəzinə, Avropa Trampın acınacaqlı vəziyyətindən istifadə edərək Aİ və ABŞ arasında yaxşı bir razılaşma əldə etməlidir. Niyə hər iki tərəfdən rüsumları sıfıra endirməyək? Əgər Tramp Çinlə qarşıdurmada qalib gəlmək istəyirsə, onun avropalılara ehtiyacı olduğu kimi, Avropanın da ABŞ-ın nüvə qalxanı Putinə qarşı müdafiəyə ehtiyacı var.
V.VƏLİYEV
P.S. Məqalədə xarici mənbələrə istinadlar var
